найман жил ш.о.р.о.н.д с.у.у.г.а.а.д бусдыг өрөв­дөж хайрлах, энэрэн нигүүл­сэхийг умартсан чулуун зүрхтэй, х.ү.н дүрстэй нэгэн болж хувирсан байгаа юм…

” Ш.о.р.о.н.г.и.й.н х.у.л.г.а.р, нут­гийн о.в.г.о.р ” гэж х.о.ч.­л.о.г.д.о.х х.ү.м.ү.ү.с э.ц.э.с.т.э.э ямар уршиг балаг т.а.р.ь.д.г.и.й.г Говьсүмбэр аймгийн харьяат Ж. Ганхуяг х.а.­р.у.у.л.л.а.а. Ж. Ганхуяг ш.о.­р.о.н.д байсан, х.э.н.и.й х.э.н­.б.у.­г.а.й.­г.а.а.с ч а.й.д.а.г.г.ү.й, х.ү.н.­т.э.й г.а.р з.ө.р.ү.ү.л.ж байгаад х.ү.ч.и.н м.ө.х.ө.с.д.­в.ө.л х.у.т.г.а.л.­д.а.г гэдгээ­рээ бусдыг а.й.л.­г.а.с.а.а.р н.у.т.а.г.­т.а.а дураа­раа д.у.р.г.и.ж, д.у.н.д ч.ө.м.г.ө.ө.­р.ө.ө ж.и.р.г.э.д.э.г б.о.л.с.о.н нэгэн.

Д.а.в.р.а.х т.у.с.а.м нь д.а.р.л.а.г..д.а.ж, д.а.л.л.а.с.а.н газар нь и.л г.ү.й.ж, д.а.л.а.й.с.а.н үед нь д.а.л.д н.у.у.г.д.а.н, а.р.г.ы.г нь а.в.а.х гэж аль л ө.н.г.ө.т.э.й өөдтэй бүхнээ хөөр­хий Чойрынхон түүнд с.а.й.м.ш.­р.ан өгдөг, ө.р.г.ө.д.ө.г бай­сан. Түүний энэ э.з.э.р.х.и.й.­.л.э.н д.а.р.а.н.г.у.й.л.ж, а.з.а.р.г.а.­.л.а.н х.а.р.­г.и.с.­л.а.х нь эрээгээ а.л.д.а.ж, э.ц.э.с.т.э.э н.и.й.г.м.и.й.г а.й.д.а.с.т а.в.т.у.у.л.­с.а.н э.м.г.э.н.э.л.т х.э.р.э.г ү.й.л.д.э.г.д.э.х у.р.ш.и.г д.а.г.у.у.л.ж байж.

” А.а.в “- ын ү.ү.д т.а.т.а.ж, н.а.р.с­.н.ы н.а.а.р.а.н.д олон ж.и.л т.а.л.х.л.аг.д.с.а.н хэн байлаа ч ц.а.а.н.а.а л нэг ” ш.о.р.о.н ” с.а.н.а.а­.т.а.й б.о.л.с.о.н байдаг нь ч.о.н.ы.н ү.ү.р.э.н.д өссөн х.ү.н.и.й ү.р т.ү.ү.х.и.й м.а.х з.у.л.­г.а.а.д.а.г.т.а.й а.г.а.а.р н.э.г.э.н а.ж.э.э. Тэрээр н.а.й.м.а.н жил ш.о.р.о.н.д с.у.у.г.а.а.д бусдыг ө.р.ө.в.­д.ө.ж х.а.й.р.л.а.х, э.н.э.р.э.н н.и.г.ү.ү.л.­с.э.­х.и.й.г у.м.а.р.т.с.а.н ч.у.л.у.у.н з.ү.р.х.­т.э.й, х.ү.н д.ү.р.с.­т.э.й нэгэн б.о.л.ж х.у.в.и.р.с.а.н байгаа юм.

А.р.х.и.н.а.а.с хол б.а.й.л.г.а.х гэсэн э.х.н.э.­р.э.э т.ө.м.ө.р ц.а.р.и.л, з.э.э.т.ү.ү, х.ү.р­.з.э.э.р з.э.в.с.э.г.л.э.н бүтэн я.с ү.л.д.э.э.л.­г.ү.й х.э.м.х.ч.и.н н.ү.д.э.ж, г.а.в.л.ы.г нь н.я.ц.а.л.ж х.ө.н.ө.ө.­с.ө.н х.э.р.э.г ү.й.л.д.э.х.э.э.с.э.э өмнө д.э.л.г.ү.ү.р.т. ч.и.х.э.р ава­хаар зогсч байсан х.ү.ү.х.д.и.й.н 300 төгрө­гийг б.у.­л.а.а.ж а.в.ч байсан нь ж.и.р.и.й.н л з.ү.й.л байжээ. Тэрч­лэн нутгийнхаа иргэ­дийн хөрөн­гөнд г.а.р д.ү.р.ж, х.ү.н.и.й юмаар х.ү.ү.д.э.г.н.э.ж байсан нь түүний х.у.в.ь.д б.о.л х.ү.н ё.с.н.ы.х юм байж.

Е.р нь хаа газарт ингэж ” ш.о.р.о.н.г.и.й.н х.у.л.г.а.р ” хэмээн ө.ө.р.и.й.г.ө.ө ц.о.л.л.о.ж х.ү.н.и.й н.и.й.г.м.э.э.с өөрсдий­гөө т.у.с.г.а.а.р.л.а.с.а.н н.у.т.г.и.й.н о.в.г.о.р, ж.а.л.г.ы.н ж.а.а.н.у.у.д х.э.з.э.э нэгэн цагт өөр­төө болон ө.р.ө.ө.л.д г.а.й б.о.л.­с.о.о.р и.р.с.э.н. О.в.г.о.р.д.о.ж бусдын юмыг ө.ө.р.и.й.н болгон б.у.л.а.а.ж я.в.а.а х.ү.м.ү.ү.с б.ү.х.н.и.й.г а.з.а.р.г.а.­л.а.х гэсэн а.в.и.р.а.а.­с.а.а б.о.л.ж хэн нэгний г.а.р.т ө.р.т.ө.н

б.у.с.д.ы.г х.э.р.э.г.т.э.н б.о.л.г.о.ж э.с.в.э.л м.ө.р.ө.ө­.р.ө.ө, а.м.ь.д.р.а.л.ы.н төлөө яваа нэгний цаг хугацааг дуусгавар болгох нь х.а.р.а.м.с.м.а.а.р. Ж. Ганхуя­гийн ү.й.л.д.с.э.н х.э.р­г.ү.ү.д, сая э.х.н.э.р.э.э б.а.л.м.а.д.а.а.р х.ө.н.ө.ө.с.ө.н нь М.о.н.г.о.л.ы.н н.и.й.г.э.м.д байгаа з.ө.в.х.ө.н н.э.г э.м.г.э.н.э.л, нэг ж.и.ш.э.э нь. Н.у.т.а.г н.у.т.а.г.т л .ш.о.р.о.н.­г.о.о.р д.а.м.ж.с.ан Ж. Ганхуягийн и.ж.л.ү.ү.д байна.

Б.ү.р х.у.л.г.а.й.н х.э.р.г.э.э.р х.о.ё.р.х.о.н ж.и.л н.а.а.р.а.н дээр х.э.в.т.с.э.н э.т.г.э.э.д.ү.ү.д н.а.р.а.н.д гарахаа­раа х.ү.н.и.й ү.н.э.р.э.э г.э.э.ж нутаг нугынхаа и.р.г.э.д.и.й.г а.й.л.г.а.ж и.ч.э.э.ж, эд х.ө­.р.ө.н.г.ө.д нь э.з.э.н с.у.у.ж явдаг болжээ. А.Т.А.М.АН. Т.Ө.Р.Ө.Ө.Г А.М.Ь.С.Г.А.Л Х.У.Р.А.А.­Х.А.Д. У.В.С.Ы.Н И.Р.Г.Э.Д А.Л.Г.А Т.А.Ш.И.Ж БАЙЖЭЭ

Ш.о.р.о.н.г.о.о.с гарсан х.у.л.и.г.а.а­.н.у.у.д х.ө.д.ө.ө н.у.т.а.г.т о.ч.о.о.д х.э.р.х.э.н а.в.и.р.л.а.ж нутгийн у.д.и.р.д.л.а.г.а.а.с ч э.р.х м.э.д.э.л.­т.э.й байдаг бас н.э.г.э.н ж.и.ш.э.э.г д.у.р.д.ъ.я. 1990 оны э.х.э.н ү.е ш.и.г б.и.л.э.э. У.в.с а.й.м.г.и.й.г д.о.н.с.о.л.г.о­.с.о.н нэг а.т.а­.м.а.н т.ө.р.с.ө.н нь Төрсайхан гэгч.

Тэрээр х.у.л.­г.а.й, х.ү.ч.и.н, х.ү.н з.о.д.с.о.н. х.э.р.г.э.э.р олон жил шо.р.о.н.д с.у.у.г.а.а.д ну.та.г.т.а.а. очсон нь энэ. Очуу­таа л а.й.м.г.и.й.н.х.а.а. З.а.с.а.г д.а.р.­г.ы.н м.а.ш.и.н.ы.г б.у.л.а.а.н у.н.а.ж дэ.л.г.ү.ү.р х.э.с.э.н т.о.о.ц.о.о тө.л.б.ө.р.­г.ү.й.г.э.э.р а.р.х.и, т.а.т.а.а.с а.в.д.а.г б.о.л.с.о.н б.а.й.г.а.а юм. Увсын д.э.л.г.ү.ү.р.ү.ү.д.и.й.н а.л.ь л ө.н.г.ө.т.э.й өөд­тэйг нь х.а.м.а.н а.в.ч а.й.м.­.г.и.й.н.х.а.а Засаг д.а.р.г.ы.н у.н.а.а.г д.ө.р.ө.ө.л.с.ө.ө.р хэсэг х.у.г.а.ц.а.а.г т.у.у.л.с.а.н гэж байгаа.

Энэ х.о.о.р.о.н.д э.р х.ү.й.с.т.н.и.й ч.а.н.а.р.а.а г.а.р.г.а.ж н.у.т.г.и.й.н о.л.о.н с.а.й.х.а.н б.ү.с.г.ү.й.г д.о.р.о.м.ж.и.л.ж байсан байдаг. У.в.с а.й.м.а.г.т т.ү.ү.н.и.й ө.ө.д.ө.ө.с д.у.у.г.а.р.а.х з.о.р.и.г.т.о.н г.э.ж б.а.й.с.а.н.г.ү.й. Х.э.р.в.э.э т.ү.ү.н.д с.у.р­.г.а.а.л а.й.л.д.а.х б.о.л.б.о.л х.у.л.г.а.н.а м.у.у.р.ы.н с.ү.ү.л.э.э.р о.р.о.л.д.о.н.о гэгч болно. Тиймээс ө.г г.э.с.н.и.й.г нь ө.г.ч, д.а.л.д о.р г.э.с.э.н г.а.з.а.р.т нь з.у.г.т.д.а.г байжээ.

Н.у.т.г.и.й.н б.у.у.р.ь.т.а.й х.ө.г.ш.ч.ү.ү.л т.ү.ү.н.д ” х.ү.н ш.и.г бай ” гэж х.э.л.с.н.и.й.х.э.э т.ө.л.ө.ө.с.ө.н.д з.о.д.у.у.л.а.а.д ү.л.д.с.э.н у.д.а.а ч о.л.о.н т.о.х.и.о.л.д.с.о.н гэж байгаа. Ямар с.а.й.н.д.а.а а.й.м.­г.и.й.н д.а.р.г.а нь у.н.а.а.г.а.а б.у.л.а.а.л.г.а.ч.и.х.а.а.д юу ч д.у.у.г.а.р.а.л.­г.ү.й хэдэн жил болохов. Түүний д.а.р.л.а.л, д.а.р.а.м.т.ы.г У.в.с.ы.н.х.а.н я.с м.а.х.а.а.р.а.а м.э.д.э.р.ч б.а.й.с.а.н ц.а.г.т бас н.э.г.э.н а.т.а.м.а.н болох ” х.а.р ” Т.у.л.г.а.а ш.о.р.о.н.г.о.о.с с.у.л.л.а.г.д.ж.э.э. Төрсай­хан ч ” х.а.р

” Тулгааг о.н.г.о.ц.н.ы б.у.у.д.а.л д.э.э.р т.о.с.ч ” У.в.с.ы.н д.о.ш м.и.н.и.й.х. Х.о.л б.а.й ” г.э.ж х.э.л.с.э.н а.ж. Тэгэхэд нь Тулгаа ш.и.н.э.х.э.н а.т.а.м.а.н Төрсайханы а.м.и.й.г т.э.р д.о.р нь т.а.с.а.л.с.а.н нь б.а.я.р.л.у.у.ш.т.а.й х.э.р.э.г болжээ. Э.н.э м.э.д.э.э.г с.о.н.с.с.о.н У.в.с.ы.н и.р.г.э.д б.а.я.р.­.л.а.х.­.д.а.а у.й.л.ж, а.л.г.а т.а.ш.и.ж байсан байгаа юм. Х.ү.м.ү.ү.с.и.й.г и.й.м б.о.л.т.о.л н.ь х.а.ш.р.а.а.ж бай­сан ш.о.р.о.н.г.и.й.н э.р.и.й.н т.ү.ү.х т.ө.г.с.ө.х.ө.д Тулгааг ш.ү.ү.н х.э.л.э.л.­.ц.э.х б.о.л.ж.

Х.у.у.л.и.а.р.а.а х.ү.н х.ө.н.ө.ө.с.ө.н х.ү.н.и.й.г ц.а.а.з.а.а.р а.в.а.х нь д.а.м.ж.и.г.г.ү.й. И.н.г.э.э.д У.в.с.ы.н ш.ү.ү.х н.э.э.л.т.т.э.й х.у.р.а.л.д.а.­х.а.д н.у.т.г.и.й.н и.р.г.э.д нь Тул­гааг ” х.э.р.э.г.т.э.н б.и.ш. Г.а.в.ь.я.а.т.а.й х.ү.н ” гэж ө.м.г.ө.ө.л.с.ө.ө.р б.а.г.а я.л.т.а.й м.у.л.т.а.л.ж байсан нь саяхан. Түүнчлэн Мөст с.у.м.ы.н и.р.г.э.­.д.и.й.г т.э.р ч.и.г.т нь ч.и.ч.р.ү.ү.л­.с.э.н х.э.р.э.г

1990 оны с.ү.ү.л.и.й.н х.а.г.а.с.т г.а.р.ч байсан нь Х.о.в.д а.й.м.г.и.й.н М.ө.р.д.ө.н.г.и.й.н а.р.х.и.в.т х.а.д.г.а.л.а.а.с.т.а.й. Т.у.х.а.й.н ү.е.д Ч. Эр­дэнэ­­сонины г.у.р.в.а.н х.ү.ү.х.д.и.й.г х.ө.н.ө.ө.ж, з.а.м д.э.э.р х.а.я.с.а.н х.э.р.э.г м.а.н.д.а.х.а.д а.а.в нь б.о.л.о.х Ч. Эрдэнэсо­нинг с.э.ж.и.г.­л.э.н б.а.р.и.в.­ч.и.л.с.а.н байдаг. Е.р нь г.э.р.ч.ү.ү.д.и.й.н м.э.д.ү.ү.л.э.г, цаг х.у.г.а.ц.а.а гээд бүх з.ү.й.л Ч. Эрдэнэ­сонин х.э.р.г.и.й.г ү.й.л.д.­с.э.н болохыг н.о.т.о.л.ж байж.

Ингээд Х.о.в.д.ы.н ш.ү.ү.х.э.э.с ц.а.а.з.а.а.р а.в.а.х я.л сонссон Ч. Эрдэнэсонин У.л.а.а.н.б.а.а.т.а.р.т ирсэн ч хэргээ х.ү.л.э.э.­г.э.э.г.ү.й гэдэг. Ийн хэдэн жил болоход Ч. Эрдэнэ­сонин х.э.р.г.э.э х.ү.л.э.э.л.­г.ү.й у.л.м.а.а.р ц.а.й.р.с.а.н байгаа юм. Х.э.р.г.и.й.г ц.а.й.­р.у.у.л.а.х.д.а.а э.х.н.э.р нь Ч. Эрдэнэсо­нины д.а.р.а.м.т.а.а.с а.н.г.и.ж.­р.а.х.ы.н т.у.л.д гур­ван х.ү.ү.г.э.э х.ө.н.ө.ө.г.ө.ө.д н.ө.х.­р.ө.ө г.ү.т.г.э.с.э.н б.а.й.ж ч б.о.л.о.х г.э.д.э.г ү.н.д.э.с.л.э.л.и.й.г б.и.й б.о.л.г.о.с.о.н у.д.а.а.т.а.й.

Энэ х.у.г.а.ц.а.а.н.д Ч. Эрдэнэ­сонин нутгийнхаа з.а.х.и.р.г.а.а руу захидал б.и.ч.и.ж ” Мөст с.у.м.ы.н и.р.г.э.д.и.й.г бүг­дийг нь а.л.н.а. Би у.д.а.х.г.ү.й ” с.у.л.л.а.г.­д.а­н.а гэдэг з.у.р.в.а.с.ы.г илгээгээд байж. Мэдээг сонссон М.ө.с.т.и.й.н и.р.г.э.д ч тэр чигээрээ ү.й.м.ж, Ч. Эрдэнэ­сонинг ирэхээс нь өмнө нутаг орноосоо д.ү.р.в.э.х тухай асуудал ч боссон байгаа юм.

Учир нь нутгийн и.р.г.э.д түүнийг х.э.р.э.г.­т.э.н мөн гэж ш.ү.ү.х.и.й.н өмнө г.э.р.ч.и.л.с.э.н нь түүнээс а.й.х.а.д х.ү.р.г.э.ж.э.э. Харин н.у.т.г.и.й.н нэг хөгшин санал г.а.р.г.а.с.а.н нь дэмжиг­дэж нутгийн олон д.а.г.а­.с.а.н байна. Ингээд Ч. Эрдэнэ­сонинг с.у.л.л.а.г.д.а.ж и.р.э.­х.эд Мөстийн и.р.г.э.д х.а.д.а.г б.а.р.и.н у.г.т.а.ж, а.й.л а.й.л.а.а.с ө.м.ч т.а.с.д.а.н г.э.р б.а.р.ь.ж, н.у.т.а.г ч.ө.л.ө.ө.л.ө.н өгчээ.

Мөст с.у.м.ы.н цаад б.и.е.д байх хайрхан түүний мэдэлд о.ч.и.ж төд удалгүй х.э.р.э.г.т.э.н Эрдэнэ­сонин мянгат мал­чин б.о.л.с.о.н гэгддэг. Тэрээр ийн мянгат м.а.л.ч.и.н б.о.л.с.о.н нь мөнөөх ш.о.р.о.н.г.и.й.н а.т.а.м.а.н гэдэг х.о.ч зүү­сэн­тэй нь холбоотой. Тод­руулбал, Ч. Эрдэнэсонин ө.ө.р.и.й.н өмчилж авсан нутаг руу х.ү.н.и.й м.а.л орж ирвэл б.у.ц.а.а.ж ө.г.д.ө.г.г.ү.й байсан аж.

А.д.у.у м.а.л аа э.р.ж, сурж ирсэн нэг­нийг ” Х.о.х.ь ч.и.н.ь. Энэ г.а.з.а.р м.и.н.и.й.х. Яах гэж м.а.л.а.а н.а.а.ш нь я.в.у.у.л.а.а.д байгаа юм. М.и.н.и.й г.а.з.р.ы.г т.а.л.х.а.л.с.­н.ы.х нь т.ө.л.ө.ө.с.ө.н.д а.в.л.а.а ” х.э.м.э.э.­.г.э.э.д з.о.д.о.ж, з.а.н.ч.и.н б.у.ц.а.а.с.а.а.р м.я.н.г.а.т Ч. Эрдэнэсонин г.э.х т.и.т.э.м з.ү.ү.х б.о.л.с.о.н у.д.а.а.т.а.й.

Ийн ш.о.р.о.н.г.о.о.р д.а.м.ж.с.а.н х.ү.м.ү.ү.с н.у.т.а.г.т.а.а х.а.а.н ш.и.г а.м.ь.д.а.р.д.а.г нь ж.а.м ё.с.н.ы.х м.э.т б.о.л.ж.э.э. Өнөөдөр ш.о.р.о.н.д о.р.д.о.г, х.ү.н а.л.д.а.г, х.у.у.л.и.а.с а.й.д.а.г.г.ү.й г.э.д.г.э.э.р.э.э д.а.р.а.м.т.а.л.д.а.г х.ү.м.ү.ү.с н.у.т.а.г н.у.т.а.г.т л байна. М.о.н.г.о.л.ы.н н.и.й.г.э.м.д ийм и.л х.э.р.н.э.э д.а.л.д д.а.р.л.а.л г.а.з.а.р авсаар..